Մեծահասակ բնակչության առողջության կարգավիճակ

Բնակչության ծերացումը մեր ժամանակի առավել երկարատև հեղափոխական գործընթաց է։ Նախկինում երբևէ այդքան շատ մարդ այսքան երկար չի ապրել (United Nations Center for Development and Humanitarian Affairs, 1991)։ Արդեն 1992թ. Շվեցիայի բնակչության 18% և Ճապոնիայի և ԱՄՆ-ի բնակչության 13% կազմում էին 65 տարեկան և բարձր տարիքի մարդիկ։ Ֆրանսիայում մեծահասակները կազմում են 14%։ Բնակչության ծերացումը, որը նախկինում դիտվում էր որպես արդյունաբերական զարգացած երկրներին բնորոշ պատահական միտում, ներկայումս ընդունում են որպես գլոբալ երևույթ։ 90-ական թթ. մեծահասակ բնակչության կեսից ավելին (55%) ապրում էին այսպես կոչված զարգացող երկրներում, 2025թ. նրանք, ինչպես սպասվում է, կկազմեն 65% (Евсюков Ю.М., 1995; Shim D.W., 1998)։

Ժողովրդագրական հեղափոխությունը անխուսափելիորեն կառնչվի Հայաստանի,հետ որ կզգացվի յուրաքանչյուրիս վրա։Երկրները տարբերվում են, գլխավորապես, հարաբերականորեն երիտասարդ բնակչության, այսպես կոչված, ծերացած հասարակությանն անցման տեմպերով։ Օրինակ, Ֆրանսիային անհրաժեշտ էր 115 տարի, որպեսզի մեծահասակների քանակը կրկնակի աճի (7%-ից մինչև 14%)։Ճապոնիայում այդ կրկնապատկումը կատարվեց 20 տարում (Suzuki M., 1997)։ Բացի այդ, արդյունաբերական զարգացած երկրներում բնակչության ծերացումը (Ֆրանսիա, Մեծ Բրիտանիա, ԱՄՆ, Ճապոնիա և այլն) կատարվեց, երբ բնակչության մեծ մասը հասավ կյանքի բարձր մակարդակի։ Այդ երկրներում մինչև տարեց ապրելը արտացոլեց սննդի, սանիտարական և կյանքի պայմանների վիճակի բարելավումը, արտադրական ոլորտի առողջացումը և այլն։ Զարգացող երկրներում հասարակությունը դեռ լիովին չի ըմբռնել այդ ժողովրդագրական երևույթը և նրա հետևանքները։ Մինչև 100 տարեկան ապրելը առաջացնում է էյֆորիա, այն դեպքում երբ չեն խորհում մեծահասակների և ծերերի առողջության վիճակի և սոցիալ-տնտեսական հետևանքների մասին։

Մեզ համար մեծահասակների թվի անշեղորեն աճը նշանակում է, որ զառամյալ տարիքում կյանքի որակին վերաբերվող հարցերը պետք է գրավեն առավել ուշադրություն և կպահանջեն լրացուցիչ ռեսուրսներ։ Տվյալ ժողովրդագրական փոփոխությանը, չնայած այն արդեն կատարվում է, ազգային պլանավորող մարմինները և առողջապահական մարմինները պատշաճ ուշադրություն չեն դարձնում։

Մեծահասակներին աջակցումը անհրաժեշտ է նրանց նյութական, սոցիալական և բժշկական պահանջները բավարարելու համար։

Սոցիալ-տնտեսական պաշտպանվածությունը, հավանաբար, հանդիսանում է որոշիչ գործոն հավասարապես բոլոր երկրների համար ամբողջությամբ և յուրաքանչյուրի համար առանձին։ Սահմանվել է, որ մեկ բնակչին 7000$ ցածր ազգային համախառն արտադրանքով ընկնող պետություններում կյանքի միջին տևողությունը չի գերազանցի 70 տարին։Ընդ որում այնտեղ, որտեղ ճեղքվածքը հասարակության ամենահարուստ և ամենաաղքատ շերտերի միջև փոքր է, կյանքի միջին տևողությունը մեծ է։ Հավաստիորեն սահմանված է, որ մահացության գործակիցների մոտավորապես 2/3 տատանումները, ինչպես զարգացած, այնպես էլ զարգացող երկրներում կապված է բնակչության եկամուտների բաշխման հետ (Hurowits I.C., 1993)։

Բնակչության ծերացման հետևանքներից մեկը հանգեցնում է աշխատող անձանց քանակի և թոշակի անցած անձանց քանակի հարաբերության կտրուկ փոփոխությանը։ Թոշակային տարիքում զբաղվածության, սոցիալական ապահովության և առողջության խնդիրներին վերաբերվող հետազոտության տվյալներով մեծ հասակում անընդմեջ զբաղվածությունը ապահովում է ավելի լավ բարոյական վիճակ, ավելի լավ հարմարվողականություն և անկասկած ավելի լավ ինքնազգացում։ Եվ քանի որ դա կարևոր է ազգի առողջության պահպանման համար, մի շարք երկրներում (Ճապոնիա, Ֆինլանդիա, Մեծ Բրիտանիա, ԱՄՆ և այլն) աջակցության է արժանացել թոշակային տարիքը ճկուն դարձնելու առաջարկը (Mor-barak M.E. 1993)։

Գլոբալ նպատակի վրա աշխատող ԱՀԿ գիտական խումբն առաջարկել է որպես առողջ ծերացման հիմնական չափանիշ ընտրել սատարումը ինքնուրույնությանը, իսկ նրա կորուստը` որպես ծրագրային միջոցառումների օբյեկտ (WHO Technical Report, 1984):

Այդպիսի միջոցառումները պահանջում են զգալի տնտեսական աջակցություն։ Ապահովված պետություններն ունեն բավականին ռեսուրսներ մեծահասակների և ծերերի աճող քանակի պահանջներն ու կարիքները բավարարելու համար։ Իրենց կողմից կիրառվող միջոցները ուղղված են վերացնելու, առաջին հերթին, միջավայրի անբարենպաստ ազդեցությունները։

Չնայած մեծահասակների մոտ 80%-ը լիովին ունակ են իրականացնել առօրյա կյանքի ֆունկցիաները, մեծահասակներն առավել նախատրամադիր են հիվանդություններին, նրանք, որպես կանոն, ունեն մեկ կամ մի քանի հիվանդություն, որոնք դարձնում են նրանց անաշխատունակ։ Հիվանդությունները, որոնցով տառապում են մեծահասակները ներառում են հիպերտոնիան, արթրիտը, խլությունը, անմիզապահությունը, քրոնիկական հիվանդությունները և այլն։ Չնայած մեծահասակների հիվանդությունները բնորոշ չեն բացառապես այդ տարիքի համար, նրանք ունեն իրենց առանձնահատկությունները։

Ամենադժվար հարցերից մեկը` կյանքի տևողության ավելացումն է, որը նշանակում է արդյոք առողջության ավելի երկար շրջան, թե՞ պարզապես «հիվանդության ավելի շատ տարիներ» (Филленбаум Г.Г., 1987; Brodie L.J., 1998)։

Հետազոտության տարիներին 60 տարեկան և ավելի բարձր տարիքի կանայք ավելի շատ են, քան տղամարդիկ, ինչպես բացարձակ թվերով, այնպես էլ տոկոսներով ամբողջ բնակչության նկատմամբ և ամբողջ իգական բնակչության նկատմամբ։ Արական բնակչության հետ տարբերությունը համապատասխան ինտենսիվ ցուցանիշներով պահպանվում է 2% և 3% մակարդակում։

Գնահատելով այդ փաստը, պետք է նշել, որ տղաներ ծնվում են ավելիշատ և մինչև 14 տարեկան հասակը ամբողջ բնակչությունից տատանվում են` տղաները 11-13%, աղջիկները 10-12% սահմաններում։

Հավանաբար գոյություն ունի «կրիտիկական տարիք», երբ տղամարդկանց մահացությունը գերազանցում է կանանց մահացությանը։ Այդպիսի կրիտիկական տարիքի սկիզբ, մեր տվյալներով, տղամարդկանց համար կարելի է հաշվել 30-32 տարին, երբ սկզբում կատարվում է արական և իգական բնակչության հավասարում, ապա 50-54 տարեկան հասակում հետևում է արական բնակչության կայուն նվազում։ Այսպես, Հայաստանում ծերությունը ձեռք է բերում իգական դեմք։Որոշակի տարբերություն կա քաղաքի և գյուղի բնակչության ծերացման ցուցանիշներում։Հետազոտման բոլոր տարիների ընթացքում նկատվել է մեծահասակների և ծերերի գերակշռում քաղաքի բնակիչների շրջանում։

Միաժամանակ, 2000թ. նկատվել է քաղաքի մեծահասակ բնակչության` ամբողջ մեծահասակ բնակչությունից և ամբողջ քաղաքի բնակչությունից տոկոսի նվազում 1,4 %-ով 1993թ. համեմատությամբ և համապատասխան ցուցանիշների նույնքան բարձրացում գյուղի բնակչության շրջանում։ Հնարավոր է, այդ միտումը հանդիսանում է գյուղի երիտասարդ բնակչության գաղթով դեպի քաղաք։

Անկասկած հետաքրքիր է, ինչով է պայմանավորված Հայաստանի բնակչության ծերացումը, արդյո՞ք դա կյանքի տևողության երկարացման արդյունք է։

Մեր հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ Հայաստանում կյանքի միջին տևողությունը հետազոտման տարիներին աճել է միայն 2 տարով։ Մինչև 1999թ. ցայտուն միտում կար դեպի աճը` 71 տարեկանից 1993թ. մինչև 74,7տ.` 1998թ., ապա նվազում է մինչև 73,5տ։ Ընդ որում, և ավելացումը, և նվազումը կատարվում էին կանանց կյանքի տևողության փոփոխության հաշվին (74,4 1993թ., 78,1` 1998թ., 75,9` 2000թ.)։

Կյանքի միջին տևողության որոշման ժամանակ ժողովրդագրերը որոշակի նշանակություն են տալիս փոփոխություններին` 80-84տ. տարիքային խմբում։ 1993-1998թթ. ժամանակահատվածի օրինակի վրա ներկայացնում են իրավիճակը, որը ստեղծվել է Հայաստանում այդ տարիքային խմբում։

Այսպես, նշվել է 80-84տ. տարիքային խմբում անձանց թվի որոշակի աստիճանավորում դեպի նվազում։ Մինչև 1 տարեկան երեխաների ծնելիության և մահացության հարաբերական ցուցանիշների համադրության հետ մեկտեղ հենց այդ իրավիճակն է բացատրում կյանքի տևողությաննվազումը։

Այսպիսով, Հայաստանի բնակչության ծերացումը պայմանավորված է ոչ թե կյանքի տևողության ավելացումով, այլ ծնելիության նվազումով, և համապատասխանաբար մինչև 14 տարեկան անձանց թվի նվազումով` 30,5%1993թ, մինչև 24,2% 2000թ.։ Բնակչության ծերացումը հանդիսանալով մեր ժամանակի առաջատար միտումներից մեկը, իր հերթին կոնկրետ կերպով մասնակցում էարտադրողական աշխատանքում մասնակցող բնակչությանարտադրողական մասի ծերացման գործին ։Արտադրողական ուժերի ավագ ենթապոպուլյացիայի (45-64տ.) հարաբերության աճը կրտսեր խմբի նկատմամբ (20-44տ.) (42.8%-ից 1993թ.մինչև 44.0% 2000թ.), ինչպես նաև մեր կողմից նշված շարժընթացիմիտումները երկու տարիքային խմբերում` 0-14 տ., 60 տարեկան և բարձր,վկայում են, որ բնակչության ծերացումը օրինաչափորեն կբերիարտադրողական շերտերի տարիքային ժամկետների ընդլայնմանը, այսինքնթոշակային տարիքի սահմանի բարձրացմանը։

Այսպիսով, Հայաստանում բնակչության ծերացումը կոնկրետ մասնակցում է բնակչության արտադրողական մասի ծերացման գործում, որի վրա մեծանում է ծանրաբեռնվածությունը, ինչը կբերի մի շարք տնտեսականև բժշկա-սոցիալական հետևանքների, որոնցից մեկը կլինի մեծահասակներին բժշկական օգնության և կյանքի որակը ապահովելու համար ծախսերի աննախադեպ աճը։

Նշված միտումները պետք է բերեն մեծահասակների խնդիրների` հիվանդացության, մահացության, կյանքի որակի, հասարակության ավանդական մոտեցումների փոփոխմանը։

Հիմնական հիվանդությունները, որոնցով տառապում են 60 տարեկան և բարձր անձինք, չի կարելի համարել մեծահասակների ախտանիշ, քանի որ նրանք սկսվում են շատ ավելի վաղ, քան նրանք մտնում են տվյալ տարիքային խումբը։ Հիմնական ախտանիշը, հավանաբար, հանդիսանում է առողջության վիճակի ինքնագնահատականը և այն տեղը, որը նա զբաղեցնում է կյանքի որակի գնահատման ժամանակ։

Մեծահասակների և ծերերի բժշկական օգնության պահանջները հայտնաբերելու համար անհրաժեշտ է, առաջին հերթին, որոշել նրանց առողջության վիճակը, և մասնավորապես հիվանդությունների կառուցվածքը և ախտաբանական վիճակները։ Քաղաքի և գյուղի, 60 տարեկան և բարձր տարիքի , երկու սեռի բնակիչների շրջանում հիվանդությունների կառուցվածքի ուսումնասիրումը կատարվել է երկու խմբերում։ Առաջին խումբը («հոսպիտալ պոպուլյացիա» ըստ Ֆլետչերի Ռ., 1998) հնարավորություն տվեց հիվանդության պատմությունների հիման վրա սահմանել կլինիկորեն հաստատված հիվանդությունների և ախտաբանական իրավիճակների սպեկտրը, երկրորդը` ուսումնասիրել «առողջության վիճակի համեմատական ինքնագնահատականը» (Bernheim T., 1984) կլինիկորեն հաստատված պաթոլոգիաների հետ մեկտեղ հարցաթերթիկների վերլուծությամբ։

Երկու խմբերում էլ առաջին հերթին ուշադրություն էր գրավում պոլիմորբիդությունը` հոսպիտալային պոպուլյացիայում քաղաքի բնակիչները (երկու սեռերը) արդյունքում ունեին ավելի շատ ախտորոշումներ և պաթոլոգիական վիճակներ, քան գյուղի բնակիչները։ Եթե քաղաքի բնակչության մոտ հիվանդ/ախտորոշում հարաբերությունը կազմում էր 1։2.5, ապա գյուղի բնակիչների մոտ 1։1.4, այսինքն գրեթե երկու անգամ պակաս։ Հոսպիտալային պոպուլյացիայում հիվանդություններին առավել ենթակա է 60 տարեկան և բարձր տարիքային խմբի քաղաքի արական բնակչությունը` հարաբերությունը կազմել է 1։4։ Իգական բնակչության շրջանում հիվանդությունների առավել ենթակա մենք նշեցինք 65-69 տ. տարիքային խումբը` հարաբերությունը կազմում էր 1։3.7։ Առաջատար տեղը գրավում էր սրտի իշեմիկ հիվանդությունը (ՍԻՀ)` 54.9% տղամարդկանց, 44.2%` կանանց մոտ։ Հիվանդությունների տարբերակումը ըստ սեռի արտահայտվում էր տղամարդկանց առավել ենթակայությամբ թոքերի քրոնիկ ոչ սպեցիֆիկ հիվանդություններին (ԹԽՈՍՀ)` 32.9%, կանանց` շաքարախտին 19.7% և էնցեֆալոպաթիաներին` 27.9%։

Մարդ/գանգատ հարաբերությունը քաղաքի հարցված արական բնակիչների շրջանում կազմում էր 1։1.3, կանանց շրջանում` 1։1.1։ Առավել շատ գանգատներ ներկայացնում էին 70-74 տ. տղամարդիկ (1։2.5 և 1։1.7 համապատասխանաբար)։ Երկու սեռերի մոտ էլ հիմնական գանգատները բնորոշ էին հիպերտոնիկ հիվանդությանը (տղամարդիկ 37.0%, կանայք` 27.9%)։ Գանգատների տարբերակումը ըստ սեռի չէր տարբերվում կլինիկորեն հաստատված ախտորոշումներից (բացառությամբ շաքարախտը)։

Գյուղի հարցված արական բնակիչների շրջանում մարդ/գանգատ հարաբերությունը կազմում էր 1։1.6, կանանց շրջանում` 1։1.3։ Առավել շատ գանգատներ ներկայացնում էին 70-74տ. տարիքային խմբի տղամարդիկ (1։2.65 և 1։1.68 համապատասխանաբար)։ Գանգատները նույնպես համապատասխանում էին կլինիկորեն հաստատված ախտորոշումներից։

Ներկայումս գործնականորեն ամբողջ աշխարհում կանանց կյանքի տևողությունը ավելի բարձր է, քան տղամարդկանց մոտ և Հայաստանում նույնպես նշված է ծերության կանացիացում (ֆեմինիզացիա)։ Մինչ դեռ, «երկար կյանք» չի նշանակում «առողջ կյանք», ինչը հաստատվում է վատառողջության բարձր ցուցանիշներով իգական, մասնավորապես քաղաքի բնակչության ավելի մեծ տարիքային խմբերում (65-69 և 70-74տ.)։

Այն տեսակետը, որ կանայք ավելի քիչ են ենթակա սիրտ-անոթային հիվանդություններին չի հաստատվում մեր հետազոտություններով, չնայած այդ դեպքում խոցվում է այլ տարիքային խումբը (65-69 տարեկան և բարձր)։

Դա վերաբերվում է և’ քաղաքի, և’ գյուղի բնակիչներին։ Բացի արդեն թվարկված հիվանդություններից և պաթոլոգիական իրավիճակներից, հարցման ժամանակ մենք հայտնաբերեցինք և այլ խնդիրներ («Ֆունկցիոնալ վիճակի ֆիզիկական բաղադրամասը»), որոնք հատկապես արտահայտված են 70տ. և բարձր տարիքային խմբում, ընդ որում մեկ մարդու մոտ կարող էր լինել մի քանի խնդիր։

Հնարավոր է, իր առողջության վիճակի հենց սուբյեկտիվ ընկալումը (գանգատներ) և «Ֆունկցիոնալ վիճակի ֆիզիկակական բաղադրամասը» ավելի մեծ մասով, քան իրական առողջությունը, հանդիսանում է որոշիչ գործոն մեծահասակների և ծերերի կողմից կյանքի որակի գնահատման գործում (Eldemire, 1993)։

Բժշկական բնույթի խնդիրների հետ մեկտեղ անհրաժեշտ է լուծել նաև սոցիալական խնդիրներ։

Սոցիալական խնդիրներից հատուկ ուշադրության է արժանի զբաղվածության փոփոխվող բնույթը` անհրաժեշտություն է առաջանում մեծահասակներին ավելի շուտ ուղարկել «վաստակած հանգստի», ազատելով աշխատատեղերը երիտասարդների համար։ Հիմնվելով մի շարք հետազոտությունների արդյունքների վրա, որ եթե մարդը մեծ տարիքում շարունակում է աշխատել, դրան ուղեկցում է ավելի բարձր բարոյական ոգի, բարօրության զգացում, ավելի լավ հարմարվողականություն, ավելի լայն շփում և սեփական առողջության ավելի բարձր գնահատում։ Մենք հարցման միջոցով Հայաստանի քաղաքներում ևգյուղերում որոշեցինք 60 տարեկան և բարձր տարիքի տղամարդկանց և կանանց զբաղվածությունը ։

Ամբողջությամբ քաղաքի արական 60 տարեկան և ավելի տարիքի բնակչության զբաղվածությունը կազմում է 53.9%, իգականը` 51.0%, գյուղի արական բնակչության զբաղվածությունը 66.8%, իգականը` 88.5%։ Տարիքային խտրականության զոհ մեծամասամբ դառնում են բարձրագույն կրթությամբ մարդիկ։ Հարցաթերթիկների խաչաձևհամեմատության ժամանակ պարզվեց, որ 65 տարեկան և բարձր տարիքի բարձրագույն կրթությամբ քաղաքի տղամարդկանց 67.98%-ից մասնագիտական-մտավոր աշխատանքով զբաղված են 6.61%, վարչական` 3.62%, մնացածը աշխատում են ոչ մասնագիտությամբ, 65 տարեկան և բարձր բարձրագույն կրթությամբ քաղաքի կանանց 46.47%-ից մասնագիտական-մտավոր աշխատանքով զբաղված են 11.62%, վարչական`6.64%։ Աշխատող կանանց ավելի մեծ տոկոս ապահովվում է 60-64տ. տարիքային խմբով։

Գյուղի բնակիչների շրջանում զբաղվածության բարձր տոկոսը ապահովվում է ֆիզիկական աշխատանքի հաշվին, հիմնականում սեփական հողակտորում,այլ կառուցվածքներում այն նույնպես ցածր է, ինչպես քաղաքում (9.7% և 11.5% համապատասխանաբար)։ Տարիքային խտրականությունը խոցելի է 60. և բարձր տարիք ունեցող աշխատողների համար, որոնք դուրս են մղվում աշխատանքային շուկայում ավելի երիտասարդ աշխատուժի կողմից, ընդ որում շուկայական էկոնոմիկայի խիստ պայմաններում նրանք աշխատանք գտնելու ավելի քիչ հավանականություն ունեն։

Հասարակությունում, որտեղ չկա բավարար թոշակային ապահովվածություն, աշխատելու անրաժեշտությունը էական է, քանի որ կյանքի պատշաճ որակի ապահովումը կապված է ծախսերի հետ։ Գոյություն ունի սերտ կապ այն կյանքի, որին մենք ձգտում ենք ցանկացած տարիքում և դրա համար վճարելու մեր հնարավորությունների միջև։ Ելնելով դրանից, մենք պատասխանների հիման վրա ուսումնասիրել ենք ֆինանսական ներմուծումների աղբյուրները։

Ստացված արդյունքների վերլուծությունը (60 տարեկան համապատասխան բնակչության ըստ սեռի և բնակավայրի տոկոսային հարաբերության հաշվարկման արդյունքում) պարզեց. հիմնական զանգվածը կազմում են անձինք, որոնց եկամուտը միայն թոշակն է` քաղաքում տղամարդիկ կազմում են 44.1%, կանայք` 43.7%, գյուղում տղամարդիկ կազմում են 36.8%, կանայք` 44.2%։ Թոշակը և «այլ» ներմուծումները, այդ թվում` աշխատավարձ և բիզնես, գյուղական բնակիչների կողմից սեփական արտադրանքը իրացնելուց ստացված եկամուտը համապատասխանաբար կազմում է 32.9%, 25.68%, 24.58%, 29.14%։ Որոշակի տեղ է գրավում օգնությունը հարազատներից (9.59%, 7.03%, 3.48%, 3.71% վերը նշված հաջորդականությամբ)։ Սակայն խիստ տնտեսական պայմանները, որոնցում հայտնվել են ցածր եկամուտներով ընտանիքները, ստիպում են կրճատել օգնությունը մեծահասակ հարազատներին։ Հարցվածների շրջանում մեծահասակների և ծերերի ընդգրկվածությունը սոցիալական ծրագրերում ուներ հետևյալ պատկերը. քաղաքի տղամարդիկ կազմում էին 4.26%, կանայք` 6.62%, գյուղի տղամարդիկ` 4.82%, կանայք` 11.8%։

Գոյություն չունի պարզ պատասխան այն հարցին, թե որտեղ և ինչպես պետք է ապրեն մեծահասակները, որոնց թիվը աճում է ։Հայաստանում, ըստ ավանդույթի, մեծահասակ ծնողները (հարազատները) շարունակում են ապրել իրենց համար սովորական պայմաններում` սեփական տներում կամ բնակարաններում, պայմաններով կամ առանց պայմանների։ Մեր հետազոտությունները բավականին լավատեսական պատկեր տվեցին`
 

Սեփական տներում ապրում էին քաղաքի տղամարդկանց 23.68%, կանանց` 7.47%, գյուղի տղամարդկանց 64.17%, կանանց` 61.47%։ Կոմունալ պայմաններով բնակարաններում համապատասխանաբար` 61.48%, 78.83%, 12.83%, 22.54% (տոկոսը հաշվարկվում է ամբողջ քաղաքի/գյուղի արական և իգական բնակչության նկատմամբ)։ Հարցման տվյալներով ծերանոցներում ապրող հարազատներ կամ ծանոթներ չկային։ Մեծահասակների և ծերերի կյանքի որակը որոշող տեսակետներից մեկը, ըստ ժամանակակից պատկերացմամբ, հանդիսանում է այն, թե ինչ աստիճանի է կենսակերպը նպաստում ակտիվ շրջանի ավելացմանը։

Կենսակերպի փոփոխությունները որոշակի տարիներին կարող է օգնել երկարացնել ակտիվ շրջանը, հատկապես եթե փոփոխությունները վերաբերվում են այնպիսի հարցերին, ինչպիսին են ֆիզիկական ակտիվությունը, ծխելը, սննդային օրաբաժինը։ Մեր հետազոտությունները ցույց տվեցին` որ քաղաքի բնակիչների շրջանում ֆիզիկական ակտիվությունը ավելի ցածր է, քան գյուղի բնակիչների շրջանում։

Գերակշռում է թեթև աշխատանքը հանգստի ժամանակ։ 60 և ավելի բարձր տարիքի քաղաքի հարցված բնակիչների տղամարդկանց շրջանում կանոնավոր կերպով տնամերձերում, այդ թվում նաև ամառանոցներում, աշխատողները կազմում էին 13.59%, կանանց շրջանում` 14.93%։ Քաղաքի տղամարդկանց շրջանում քիչ- և անշարժ կենսակերպը հասնում էր 37%, կանանց մոտ այն անցնում էր 40%։ Սպորտով պարապում էին քաղաքի տղամարդկանց 3.07%, բոլորը 70-74 տարեկան հասակում։

Կենսակերպը, ֆիզիկական ակտիվության հետ մեկտեղ, ենթադրում է նաև վնասակար սովորությունների առկայությունը, այդ թվում ծխելը, ալկոհոլիզմը, թմրամոլությունը և այլն։ Ոչ մի հարցաթերթիկում թմրամոլությունը, տոքսիկոմանիան չէին հիշատակվել։ Դա մեզ չզարմացրեց, քանի որ թմրամոլությունը և տոքսիկոմանիան մեր ժամանակների հիվանդություն է։ Հայաստանն ավանդաբար թմրամոլությունից ազատ երկիր է, և այն տարածված է հիմնականում երիտասարդության շրջանում։ Սակայն, նույնպես ավանդաբար, Հայաստանում տարածված էր և մնում է ծխախոտամոլությունը, փոխվել են միայն սոցիալական խմբերը։ Եթե առաջներում ավելի շատ ծխում էին գյուղի բնակիչները, որտեղ աճեցվում էր ծխախոտը, ապա այժմ մեր հարցման համաձայն հիմնականում ծխում են քաղաքի բնակիչները։ Հարցված տղամարդկանց 41.4% ակտիվ ծխողներ էին (1 և ավելի տուփ օրական), կանանց շրջանում 10.4%։ Ծխող տղամարդկանցից 52.9% քաղաքի բնակիչներ էին բարձրագույն կրթությամբ, բարձրագույն կրթությամբ քաղաքի բնակիչներից ծխող կանայք կազմում էին 91.5%։ Ծխելը թողնել պատրաստվում էին տղամարդկանց 28.7%, կանանց շրջանում այդպիսիններ չկային։ Ալկոհոլիզմը, որպես այդպիսին, Հայաստանի 60 և ավելի բարձր տարիքի անձանց շրջանում տարածված չէ` միայն գյուղական շրջանի 3 տղամարդ նշել էին օղու ամենօրյա օգտագործում 100-150գր չափով։

«Կենսակերպ» հասկացության մեջ որոշակի տեղ է գրավում սնունդը։Ելնելով դրանից, մենք առաջարկեցինք հարցվողներին նշել մեկ օրվա օրաբաժինը, այսինքն, հենց այն օրվա, երբ կատարվել էր հարցումը։

Այսպիսով, բնակչության բոլոր խմբերը գտնվում էին հավասար պայմաններում։ Օրաբաժինների կենսաբանական արժեքի գնահատումը, սննդի փաստացի ֆոնի վրա ցույց տվեց, որ օրաբաժնին և սննդի ռեժիմին պատշաճ ուշադրություն չի դարձվում։ 60 տարեկան և բարձր տարիքի քաղաքի բնակիչների սննդամթերքների միջին օրական հավաքածուի կազմի վերլուծությունը ցույց տվեց սննդի փաստացի ֆոնդի ցածր կենսաբանական արժեք` սպիտակուցների անբավարար քանակ և ածխաջրերի բարձր պարունակություն, C, A և B խմբի վիտամինների, Ca և K անբավարարություն։

Շատ հեղինակներ նշում են մկանային զանգվածի իջեցումը, որը մեծահասակների մոտ կազմում է մարմնի զանգվածի 25-40%, նվազման գործնական նշանակությունը, քանի որ մկանային զանգվածի անգամ չնչին կորուստը կարող է բերել մեծահասակների ֆունկցիոնալ ունակությունների նվազմանը։ Քաղաքի բնակիչների շրջանում տղամարդկանց 30.70% և կանանց 24.89% նշել էին քաշի ավելացում, գյուղի բնակիչների շրջանում այդպիսիներ չկային։ Սակավ շարժուն կենսակերպով քաշի ավելացումով տղամարդկանց 38% և կանանց 32% նշում էին որոշակի դիսկոմֆորտ կամ ինքնազգացողության վատացում։

Հաշվեկշռված սննդով և ակտիվ կենսակերպով անձանց նիհարումը, որը բարենպաստ էր ազդում ինքնազգացողության վրա, հակառակ դեպքում առաջացնում է օրգանիզմի թուլացում, աղեստամոքսային, թոքային հիվանդությունների, շաքարախտի սրացում, առողջության ինքնագնահատականը կտրուկ ընկնում էր, ավելանում էին գանգատներ ևառաջանում էին դժգոհություններ կյանքի որակից։ Անհատի կյանքի որակը կախված է շատ պարամետրերից, բայցհավանաբար դրանց իրական նշանակությունը կյանքի որակի համարպայմանավորված է կոնկրետ իրավիճակից, որում գտնվում է մարդը։ Այլ կերպ ասած, կյանքի որակը որոշող պարամետրերի սանդղակի վրաառողջության գործոնները կարող են տեղակայվել բավականին ցածր, իսկսոցիալականները` բարձր։ Երբ առողջության վիճակը կտրուկ վատանում է,իսկ մնացած գործոնները մնում են նույնը, առողջությունը դառնում է առավելկարևոր։ Բայց երբ և առողջությունը, և այլ գործոնները սանդղակի վրա գտնվում են նույն մակարդակին, առողջությունը մղվում է առաջին պլան։ Առաջին պլան է մղվում նաև բժշկական օգնության պահանջարկը, որը ոչ միշտ է մատչելի։

Ելնելով դրանից, մենք ուսումնասիրեցինք 60 տարեկան և բարձր տարիքի անձանց մեկ տարվա ընթացքում ոչ միայն բժշկական օգնությանդիմել, այլ նաև չդիմելու պատճառները։

Հարցված բնակչության շրջանում բժշկական օգնության դիմել էինքաղաքի բնակիչներից 115 (50.43%) արական սեռի ներկայացուցիչներ 253 անգամ, իգական սեռի 95 (39.41%) ներկայացուցիչներ 106 անգամ։

Հիմնականում բազմակի դիմելիությունը վերաբերվում էր առաջնայինօղակին։ Ստացիոնար բուժումը, որպես կանոն, միանվագ էր։

Հետաքրքիր էին բուժկանխարգելիչ հիմնարկություններ չդիմելու պատճառները։

Գնահատելով առողջական վիճակը «լավ», չէին դիմում բժշկական օգնության քաղաքի հարցված արական բնակչության 13.59%, իգական` 13.27%, հարցված գյուղի արական բնակչության 20.32%, իգական` 28.29%։

Ֆինանսական դժվարությունները ԲԿՀ չդիմելու պատճառ էին հանդիսանում 9.6%, 10.3%, 7.4%, 10.92% (համապատասխանաբար հարցված քաղաքի արական և իգական, գյուղի արական և իգական բնակչություն)։ Այլ կերպ ասած, յուրաքանչյուր 10-11-րդ մեծահասակը վճարովի բժշկության պայմաններում չի կարող իրեն ապահովել բժշկականօ գնությամբ։ Քաղաքի բնակիչների համար բուժհիմնարկների նշանակություն չունեցող հեռավորությունը, որոշակի նշանակություն ուներ գյուղի բնակիչների համար, ինչը նշել էին տղամարդկանց 8.02% և կանանց 6.55%։

Գյուղի բնակիչների համար հեռավորությունը նշանակում էր ոչ միայն հեռու գտնվելը, այլ նաև հարկադրված կտրվածությունը տնից և առօրյա աշխատանքից։ Այդ դեպքում լուրջ օգնություն կլինի առաջնային բժշկասանիտարական օգնության և ընտանեկան բժշկության զարգացումը որպես ՀՀ կառավարության կողմից հաստատված նպատակային ծրագրեր։

Եվ վերջապես, «այլ» պատճառներ, իսկ դա, որպես կանոն, վերաբերվում էր ծանոթ կամ բարեկամ բժիշկ ունեցողներին։ Հհամապատասխան սեռի և բնակավայրի հարցված բնակիչների շրջանումառավել մեծ տոկոսը կազմում էին քաղաքի (18.42% տղամարդիկ և 26.55% կանայք) և ավելի քիչ գյուղի բնակիչների շրջանում (10.16% տաղամարդիկ և 5.78% կանայք)։

Գնահատելով հարցման արդյունքները, պետք է նկատի ունենալ, որ խնդիրները, որոնց հետ բախվում են մեծահասակները և ծերերը, ըստ էության կրում են անհատական բնույթ։ Բազմաթիվ փոփոխական գործոններ` սուբյեկտիվ և օբյեկտիվ առողջությունը, կրթությունը, բավարարվածությունը սոցիալական կարգավիճակով, դիրքը հասարակությունում, շրջապատի հետ կապերի զգացումը, ինքնություն ապահովող բավարար ֆիզիկական ակտիվությունը մեծահասակների և ծերերի մոտ ստեղծում են կյանքի որակի սեփական ընկալումը, որը, անկասկած, կախված է անհատի կյանքիփիլիսոփայությունից, կրոնից, մշակույթից և այլն։ Անցնելով մասնավորից ամբողջին, անհատից հասարակությանը, պետք է հենվել քիչ թե շատ օբյեկտիվ գնահատականի վրա, ըստ ընդունված պարամետրերի.

• բավարարվածություն առողջական վիճակով,

• սոցիալ-տնտեսական ապահովվածություն,

• սոցիալական կոմֆորտ,

• մասնակցություն աշխատանքային գործունեությունում,

• կենսակերպ և այլն։

Կարելի է արդո՞ք խոսել ընդհանուր հիմքի մասին։ Այդ բոլոր գործոնները ունեն արդյո՞ք հավասար հարաբերական նշանակություն տարբեր իրավիճակներում։

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ